YERFISTIĞI
Yerfıstığı; tohumlarında, % 45-60 oranında yağ, -30 oranında protein, oranında karbonhidrat, vitaminler ve madensel maddeler içeren, özellikle yağ sanayi ve çerez yapımı başta olmak üzere, sapı kuru ot ve kabuğu da çeşitli şekillerde değerlendirilen değerli bir bitkidir.
Yerfıstığı gen merkezinin Güney Amerika olduğu, buradan Avrupa ve Asya'ya yayıldığı tropik, subtropik ve sıcak iklim koşullarında yetiştiği bilinmektedir. Yerfistığınm Türkiye'ye ne zaman ve nasıl girdiği kesin olarak bilinmemekte, ilkin Trakya'ya ve oradan, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine yayıldığı sanılmaktadır. Güney bölgesinde yerfıstığmın ilk ekildiği yerin
|
Osmaniye olduğu aktarılmaktadır.
Yerfıstığı baklagil bitkisi olmasından dolayı, havanın serbest azotunu toprağa bağlayarak kendisinden sonra gelen bitkiye azot ve organik madde depolayan önemli bir bitkidir.
Ülkemizde yer fıstığı son yıllarda yaklaşık 34.000 ha. alana ekilmekte ve 80.000 ton ürün kaldırılmaktadır. Ortalama 235 kg/da ürün alınmaktadır.
Yer fıstığının 32 türü tespit edilmiş, bunların bir kısmı tek yıllık, bir kısmı çok yıllıktır.
Yer fıstığı ekimden 7-8 gün sonra çimlenmekte, 40-50 gün sonra çiçeklenmektedir. Çiçeklenmeden 60 gün sonrada ilk meyve oluşmaktadır.
Bitki Özellikleri
Yerfıstığı kazık köklü bir bitkidir. Kökler şartlara göre 100-150 cm kadar uzayabilir. Ana köke paralel olarak gelişen 10-20 cm boyunda, ucunda azot depolayan yumrucukları bulunduran çok sayıda yan köklere sahiptir.
Saplar gelişme tiplerine göre 30-90 cm yukarıya ve yanlara doğru gelişir, yan dallar ana sapın yaprak koltuğundan çıkar, sayıları ekim sıklığına ve çeşitlere bağlı kalır. Uzun oval olan yaprakları ışığa karşı duyarlı olup akşamları kıvrılırlar.
Ekimden 40-50 gün sonra yaprak koltuklarından 2-4 adet çiçek çıkar. Bir bitkiden 600-1000 adet çıkan çiçeğin `-75'i döllenerek ginoforları oluşturur, bunlarında %8-13'ü toprak içine girerek meyve oluşur.
Meyveler çiçeklenmeden yaklaşık 60 gün sonra oluşur. Meyve boğumları 1-4 dolayındadır. Kabuk oranı -40 arasındadır. Meyve içinde 2-4 adet tohum oluşur. Tohumların 1000 dane ağırlığı 335-1160 gram arasında değişir.
İklim ve Toprak İsteği
Gelişme süresi düz ve çataîlanan çeşitler için 90-115 gün, zıt çatallanan çeşitler için ise 120-140 gündür. Optimum gelişme için istenen ortalama sıcaklık 22 -28°C derecedir. Çimlenme 20°C derecenin altında gecikir. Çimlenebilmesi için en az 12-13°C'de olması gerekir. Sıcaklık 25°C'ye yaklaştıkça çimlenme 7-8 günde tamamlanır.
Yerfıstığının goniforlarının toprağa kolayca girmesi için toprağın devamlı rutubetli olması gerekir. Yetişme periyoduna dağılmış 500-600 mm yağış bitkinin yetişmesi için yeterli gelmektedir.
Yerfıstığı için en uygun toprak iyi drene olmuş, gevşek yapılı, kumlu-tınh, kalsiyumca zengin, organik maddesi orta derece olan ve taban suyu fazla yüksek olmayan topraklardır. Bunun dışındaki koşullarda verim düşer.
Ekim
Ekim alam iyi hazırlanmalı, ekimden önce 3-4 senede bir olmak üzere 90 cm derine taban patlatması yapılarak kök gelişmesini engelleyen sert tabakanın kırılmalıdır. Toprak yapısına ve çeşide göre 75-90 cm sıra aralığında, 5-9 cm derine, 15-20 cm sıra üzerinde olacak şekilde ekilir. Bölgemizde 10 Nisan-20 Mayıs tarihlerinde birinci ürün olarak ekilir. İkinci ürün olarak ise buğday hasadından hemen sonra yapılır.
|
Gübreleme
Yerfıstığı diğer besin maddelerine kıyasla topraktan fazla miktarda azot (N) ve potasyum (K2O) ve kalsiyum (Ca) kaldırır.
Yerfıstığı yaklaşık 25 kg/da saf azotu toprağa bağlanır. Bunun yaklaşık `-70 bitki kullanılır. Zengin bir toprak bırakır. Ekim esnasında toprağa 5-7 kg/da saf azot, 4-5 kg/da fosfor (P2Os), 4-5 kg/da potasyum (K^O) verilir. İhtiyaç durumunda bunlar artırılır.
Sağlıklı kabuk oluşumu, boş olmaması ve iç dolgunluğu için, yumruların büyüdüğü üst topraktan, bitkinin 30-60 kg/da kalsiyum kullanması gerekir. Eksik ise verilmesi gerekir.
Bitki Gelişme Dönemleri ve Sulama
Sulama üstün verim için önemli bir üretim faktörüdür. Aynı zamanda toprağın çoraklaşmaması ve korunması açısının da bilgi gerektiren bir uygulamadır. Sulama zamanının ve bir sulamada verilmesi gereken sü miktarının bilinmesi için bitki gelişme ve kritik dönemlerinin iyi bilinmesi gerekir.
Gelişme Dönemleri: Başlangıç dönemi (10-20 gün), Vejatatif gelişme dönemi (25-35 gün), Çiçeklenme dönemi (30-40 gün), Ürün oluşum dönemi (30-35 gün) ve Olgunluk (hasat) dönemi (10-20 gün) şeklinde bölümlendirilir.
Kritik Sulama Dönemler: Çiçeklenme dönemi, sü kısıntısına karşı en duyarlı dönemdir. Bunu ürün oluşum dönemi izler. Genel olarak, vejatatif dönemdeki sü kısıntısı çiçeklenmenin ve hasadın gecikmesine, ürün miktarının düşmesine neden olur. Çiçeklenme dönemindeki sü kısıntısı çiçek dökülmesine ve tozlaşmanın zayıf olmasına neden olur. Ürün oluşum dönemindeki sü kısıntısı kabuk içinin dolmasını zayıflatır veya engeller. Ürün oluşumunun erken dönemlerinde, yani yumru teşekkülü esnasında genellikle bitki sü eksikliğine karşı duyarlıdır. Olgunluk döneminde sü tüketimi azalır.
Sulama Uygulamaları: Yerfıstığının mevsimlik sü tüketimi 500-700 mm arasındadır. Yağmur ile karşılanamayan kısım sulama ile verilir. Bir kısım pratik deneyimlere göre, ilk sulama genellikle çiçeklenme başladıktan sonra yapılmalıdır. Erken sulama kök sisteminin zayıf ve gövdenin irileşmesine neden olur ve susuzluk belirtisi çabuk görülür. Çiçeklenme ve meyve bağlama döneminde sü
tüketimi maksimuma ulaşır. Bu dönem suya karşı duyarlı bir dönemdir. Yerfıstığı tarımında sü yetmezliği varsa çiçeklenme ve ürün oluşum dönemlerinde sü kısıntısı yapılmaması gerekir.
Sulama aralıkları toprak bünyesine göre değişir. Tınh toprakta 6-14 gün killi topraklarda 21 güne kadar çıkar. Sulama aralığının çiçeklenme döneminde kısa tutulması, toprağın kullanılabilir nem düzeyinin @'tan aşağı inmemesi gerekir. Bitki sulama ile desteklendiği zaman en uygun zaman çiçeklenme zamanıdır.
Yerfıstığı için en iyi sulama sistemi yağmurlama sulamadır.
Yerfıstığı üretiminde çapalama, ilaçlama gibi diğer üretim faktörleri de önemlidir. Hasat ayrı önemi olan bir konudur. Bunların da usulüne göre zamanında yapılması emeğin karşılığının alınması için önemlidir.
Sonuç: Yerfıstığı, verdiğini en iyi değerlendiren, zararlılardan en az etkilenen, sapından, kabuğundan, yağından, küspesinden yararlanılan, çerez olarak yenen, toprağı besleyen, emeğin karşılığını veren, kısaca üreticisini ekonomik olarak tatmin eden önemli bir bitkidir. |
